Yutma Sorunları (Disfaji): Yutkunma Güçlüğü, Yutma Güçlüğü

Normal yutma eylemi istemli ve istemsiz olarak iki faza ayrılır. İstemli fazda, ağza alınan gıdanın çiğnenmesi, tükrük ile karıştırılarak lokma (bolus) haline getirilmesi ve boyutlarının küçültülmesi gerçekleşir. İstemsiz fazda, lokmanın farenks ve üst özofagus sfinkterine doğru hareket etmesi sağlanır, sonra gıda özofagustaki peristaltik dalgalarla alt özofagus sfinkterine ve buradan mideye iletilir (Şenol ve Koçkar 2008).

Disfaji (Yutma Güçlüğü), alınan gı¬danın ağızdan mideye transferinin mekanik olarak engellen-mesi, yutma hareketini sağlayan kasların gücünün azalması veya koordinasyonunun bozulması sonucu oluşan semptom¬dur. Yutmanın orofaringeal veya özofageal safhalarında olabi¬lir (Özdemir ve Çekin 2011).

Orofaringeal disfaji, daha çok nörolojik, *miyopatik (Kas Gevşemesi) ve metabolik nedenlerden kaynaklanır. Orofarinks, larinks ve üst özofagus sfinkter fonk¬siyonlarının etkilendiği hastalıklara bağlı oluşur. Disfajinin orofarengeal nedenli olduğunu düşündüren semptomlar, nazal rejürjitasyon (geri kaçış), yutkunma sırasında öksürme veya yutkunmaya başlamada zorluktur. Bazen dizartri gibi konuşma bozuklukları ve nazal konuşma görülebilir. Larengeal korunmanın yetersizliğinden dolayı yiyeceklerin trekeaya kaçması sonucu sık tekrarlayan pulmoner (Akciğer) infeksiyonlarla karşılaşılabilmektedir (Şenol ve Koçkar 2008).

Özofageal disfaji ise sıklıkla özofagusun intrensek hastalıkla¬rından kaynaklanır. Özofagus lümeni(Yemek borusu geçidi), alt özofagus sfinkteri (büzücü kaslar) veya kardiya (Midenin başlangıç kısmı) bölgesini etkileyen hastalıklar sonucu mekanik veya motilite (Hareket gücü) bozukluklarına bağlı oluşur. Özofageal disfajili hastalar, semptomları genellikle sternum (Göğüs kemiği) alt bölümün¬de veya epigastrik (mide çukuru) bölgede tarif ederler. Daha az sayıda hasta lokmanın substernal çentikte(Göğüs kemiğinin altında) veya üst özofagusta takıldığını hissettiğini belirterek başvurur (Özdemir ve Çekin 2011).

Yutma güçlüğü ile ilişkili olabilecek belirtiler aşağıdaki gibi sıralanabilir:

• Yutma esnasında ağrı oluşumu (odinofaji),

• Yutmanın mümkün olmaması,

• Besinlerin boğaz, göğüs veya göğüs arkasında (sternum) sıkışmış olma hissinin oluşması,

• Ağız suyu akması,

• Ses kısıklığı,

• Yiyeceklerin ağızdan geri gelmesi,

• Beklenmedik şekilde kilo kaybı,

• Yutma sırasında öksürme gibi.

Bebekler ve çocuklarda yutma güçlüğüne işaret eden belirtiler şunlardır:

• Emzirme veya yemek yeme sırasında dikkat eksikliği,

• Besleme sırasında vücudun gergin veya huysuz olması,

• Yemek yemeyi red etmesi,

• Emzirme ve yemek yeme süresinin 30 dakika veya daha uzun sürmesi,

• Emzirmede sorun yaşanması,

• Ağzından besin veya sıvı gelmesi,

• Emzirme veya yemek yeme sırasında öksürmesi veya boğulur gibi olması,

• Çocuğun beslenme veya emzirme sırasında tükürmesi veya kusması,

• Yemek yerken veya bir şeyler içerken nefes alışverişlerinde sorun yaşanması,

• Kilo alma ve büyümede yavaşlama yaşanması,

• Tekrarlayan akciğer iltihapları gibi belirtiler bebekler ve çocuklarda görülebilir.

Yutma Sorunu yaşayan Bireyler:

CP’li bireyler; İnme ya da kafa travması geçirmiş hastalar; MS, Demans, Parkinson, Huntington, Wilson, ALS, Miyastenia gravis  ve Motor Nöron hastaları; Guillain Barre sendromu, Down sendromu, Prader Willi sendromu, Pierre Robin Sekansı, DiGeorge Sendromu gibi sendromlar ve bir çoklarında yutma sorunları görülmektedir.

CP’li Çocuklarda Yutma Sorunları: Bebeklik ve ya erken çocukluk dönemin de ortaya çıkan ve vücut hareketi ve kas koordinasyonunu kalıcı olarak etkileyen fakat ilerleyici olmayan, bir kaç nörolojik hastalığın herhangi birini ifade etmek için doktorların kullandığı bir terimdir. Çoğunluğu doğuştandır (konjenital CP). Genetik anormallikler, annenin geçirdiği enfeksiyonlar ve ya ateşli hastalıklar, fetal yaralanmalardır. Edinilmiş CP ise doğum sonrası geçirilen kafa travması,virüse ya da bakteriye bağlı enfeksiyonlar, çocuk istismarı gibi beynin motor kontrolünü sağlayan bölgelerini etkileyen nedenlerden dolayı oluşmaktadır (NINDS 2013).

Yapılan çalışmalarda, serebral palsili çocuklarda beslenme problemleri görülme sıklığı %30-90 arasındayken malnütrisyon (Kötü beslenme) oranı %90’lara ulaşmaktadır. (Öztürk ve ark. 1999). En sık karşılaşılan beslenme problemleri oral-motor koordinasyon, yutma ve özofageal işlevin fonksiyonel motor bozuklukları ana başlığı altında toplamak mümkündür. Sıvı ve/veya katı besinleri bolus formasyonu haline getirmede güçlükler ve yutma güçlükleri orofaringeal disfaji alt başlığı altında bulunmaktadır. Mevcut sınıflandırmaya oral-motor fonksiyon bozukluklar adı altında anılan, emme, çiğneme ve dil hareketi problemleri, yutma diskoordinasyonu (aspirasyona yol açan laringeal penetrasyon eşlik edebilir), ve faringoözofageal diskinezi de eklenebilir. Bu problemlere bağlı gelişebilecek komplikasyonlar, yaşam kalitesini de olumsuz yönde etkilemektedir. Bu beslenme problemleri tedavi edilmediği takdirde, yetersiz beslenme ve büyüme-gelişme geriliğine yol açarak morbidite (Hastalık oranı) ve mortaliteyi (Ölüm oranı) olumsuz yönde etkilemektedir (Vargün ve ark. 2004).

İnme ve Yutma Bozukluğu

İnme, Dünya Sağlık Örgütü tarafından, hızla gelişen, 24 saat veya daha uzun süren, serebral işlevlerin fokal veya global bozukluğu olarak tanımlamıştır.  (Türkmen 2005).

Yutma bozukluğu inme sonrası sık karşılaşılan bir komplikasyondur ve sıklığı çok geniş farklılıklarla %29-81 arasında rapor edilmektedir (Selçuk 2006). yutma bozukluğu akciğer infeksiyonuna, sepsise, malnütrisyona (kötü beslenme), dehidratasyona (su kaybı), kalıcı dizabiliteye, hastanede kalış süresinde uzamaya ve mortaliteye (Ölüm) neden olabilir (Türkmen 2005). İnme sonrası disfaji sebep olduğu pnömoni nedeniyle ölüm riskini arttırmakta ve inme sonrası hastaların üçte birinin ölümünden sorumlu tutulmaktadır. İnmeli hastalarda disfajinin erken tanı ve tedavisi sadece komplikasyon¬ları azaltmakla kalmaz aynı zamanda fonksiyonel durumu yükseltir ve hastanede kalış süresini kısaltır  (Selçuk 2006).

Savaş Çelik                         

Uzm. Yutma ve Konuşma Terapisti

KAYNAKÇA

1.         “Cerebral Palsy: Hope Through Research,” National Institute of Neurological Disorders and Stroke (NINDS), NIH. Retrieved from www.ninds.nih.gov/disorders/cerebral_palsy, October 2013.

2.         Özdemir A, Çekin AH (2011). Disfajiye Genel Yaklaşım http://guncel.tgv.org.tr/journal/39/pdf/100034.pdf

3.         Öztürk M., Dündar D., Yıldırım N.G., Himmetoğlu H.H., Yılmaz H. (1999). Serebral palsili çocukların evde beslenme sorunları ve ailenin tutumu. Genel Tıp Dergisi;9(2):59-62. www.geneltip.org/upload/sayi/19/GTD-00117.pdf

4.         Şenol A, Koçkar MC(2008). Disfaji. Yeni Tıp Dergisi http://www.yenitip.org/pdf/Makale488742c413c67.pdf

5.         Selçuk B. (2006). İnmede Yutma Bozuklukları. Türk Fiz Tıp Rehab Derg 52(Özel Ek B):B38-B44. www.ftrdergisi.com/sayilar/226/buyuk/B38-B441.pdf

6.         Türkmen Ç. (2005). Akut İskemik İnmede Yutma Değerlendirmesi (Uzmanlık Tezi). www.istanbulsaglik.gov.tr/w/tez/pdf/noroloji/dr_cigdem_turkmen.pdf

7.         Vargün R., Ulu H.Ö., Duman R., Yağmurlu A., (2004). Serebral Palsili Çocuklarda Beslenme Problemleri Ve Tedavisi. Ankara Üniversitesi Tıp Fakültesi Mecmuası Cilt 57, Sayı 4, 257-265. dergiler.ankara.edu.tr/dergiler/36/200/1630.pdf