Araştırmalar gösteriyor ki, çocuklar gelişimlerinin bir döneminde, farklı derecelerde, yoğunluk ve sürelerde herhangi bir şeyden korkmaktadırlar.  Çocuğun gelişimi devam ettikçe korktuğu durum ve nesneler de, bulunduğu yaşa göre değişkenlik gösterir. Bizlerin bu dikkat etmesi gereken nokta, bu korkunun süresi ve yaş dönemine uygun olup olmadığıdır. Uygun ise nasıl davranmamız gerekiyor?

Keyifli okumalar dileriz.

Psk. Sandy Kasar

ÇOCUK ve KORKU

Korku, tehlike karşısında oluşan, yaşamsal ve canlıyı korumaya yönelik bir tepkidir. Normal gelişimin bir parçası olduğu gibi, kişinin kendini tehlikelerden sakınmasını sağlar. Ayrıca, bebeklikten ergenliğe kadar sıkça rastlanılan bir durumdur.

Çocuklar Nelerden Korkarlar?

• • Doğumdan sonraki ilk bir yılda bebekler, yüksek ve ani seslere duyarlıdır. Anne babadan ayrılma, yabancı kişiler ve yeni ortamlar birer korku kaynağıdır.

• • 2-4 yaşlarında ayrılık ve kayıplara karşı çok duyarlıdırlar. Bu yaş çocuklarında yalnız kalma, karanlık, yılan ve köpek gibi hayvanlara karşı duyulan korkular belirgindir.

• • Okul öncesi çocuklar da, karanlıktan ve hayali yaratıklardan, hırsızlardan, kendilerini kaçıracak kişilerden korkarlar.

• 6 yaşından sonra, okul korkuları, performans korkuları gibi daha gerçekçi korkular baş gösterir. Okulla ilgili korkular ileriki dönemlerde de devam edebilir. Sosyal korkular ve vücuda gelebilecek zararla ilgili korkular ön plana çıkar. Bu sırada hayali yaratıklarla ilgili korkular gittikçe azalır.

Korkular Nasıl Ortaya Çıkar?

Korkunun ortaya çıkmasında birkaç faktör etkilidir. Bunlardan başlıcası korkunun öğrenilmesidir. Çocuklar, büyürken anne ve babalarını çok dikkatli bir şekilde gözlemlerler. Onların olaylar karşısında verdikleri tepkileri taklit eder ve uygulamaya çalışırlar. Örneğin, o güne kadar köpeklerle çok fazla bir araya gelmemiş bir çocuğun köpekle ilgili herhangi bir düşüncesi veya duygusu yoktur, ama annesi her köpek gördüğünde  korkuyorsa çocuk da annesinin tepkilerini taklit edebilir. Böylece korku davranışı öğrenilmiş olur.

Model almada aile tek kaynak değildir. Arkadaşlar, öğretmenler, televizyon, bilgisayar oyunları da alternatif etki kaynaklarıdır. Seyredilen bir filmin veya anlatılan bir hikayenin etkisinde kalma da görülebilir. Hayallerinde var olan yaratık, hayalet, canavar vs. gibi bir takım gerçek dışı varlıkların, en korumasız oldukları uyku saatlerinde geleceklerini düşünüp uykuya dalmak istemez veya anne ve babalarıyla uyumak isterler. Bu noktada anne babanın tutumu çok önemlidir. Korkunun temelinde ne olduğunun anlaşılıp çözülmesi gerekir. Bunun için yanınızda yatmasına izin vermek yerine onun odasına giderek korkusuyla baş etmesi için destek olmak gerekir.

Peki çocuğunuz çok korktuğu için yatağınızda yatmasına izin vermeniz ne anlama gelmektedir? Yazının sonunda bu sorunun cevabı daha net bir hal alacaktır.

Saydığımız tüm bu faktörlerin yanı sıra erken çocukluk döneminde bazı durumlar ve davranışlar, çocuklarda korkuların gelişmesine sebep olabilir. Bunlar kısaca şöyle özetlenebilir:

• • Anne-babanın ya da onların yerine geçebilecek güvenilir bir kişinin yokluğu, belirsiz, sık ve uzun ayrılıklar.

• • Terk edilme tehdidi: Bu tür tehditler, çocuğun, anne-babasının temel sevgisinden ve onların kendisini koruyacaklarına dair yaptıkları sözsüz anlaşmadan şüphe duymasına neden olur. Örneğin “………………. yapmazsan seni bırakır giderim, annen olmam”

• • Anne-babanın, çocuğun kendisinin tehlikeli olduğuna inandırması, onu suçlaması ve çocuğun anne-babasını incitip zarar verebileceğine inandırması. “sen beni öldüreceksin”, “hasta edeceksin”, “ gibi…

• • Tekrar eden fiziksel cezalar ya da fiziksel ceza ile tehdit etmek.

• • Çocuğa bakım veren kişinin sık sık değişmesi ve çocuğun bu değişikliğin nedenini anlayamaması onda korku uyandırır.

• • Anne babanın çocuğun fiziksel sağlığına/dış dünyaya yönelik aşırı kaygısı Gerçek bir tehlike olmadığı halde sürekli olarak çocuğu uyarması ve “dikkat et” mesajını vererek önlem alması gereğini vurgulaması.

• Bazı anne babalar çocuklarının zekasını geliştirmekle çok ilgilidirler. Her fırsatta çocuğun bilgisini test ederler. Böylece çocuk öğrenmeyi, yaşa uygun becerilerle  baş etme hazzı olarak değil, anne – babanın onayını alma ile birleştirir ve başarı kaygısı nedeniyle okul korkusu yaşayabilir.

Korkular Çocukları Ne Şekilde Etkiler?

Korku, çocuğun bedenini, düşüncelerini ve davranışlarını yoğun biçimde etkiler. Öncelikle birtakım fiziksel belirtiler görülür. Kalp atımının hızlanması, soluk alışta hızlanma, ağızda kuruluk, kaslarda gerginlik, ellerde titreme ya da terleme gibi. Aslında tüm bunlar, korktuğumuz zaman vücudumuzu kaçmaya ya da savaşmaya hazırlayan normal tepkilerdir.

Korkuları olan çocuklar var olan durumu abartır, felaket haline getirirler ve kendilerini çaresiz hissederler. Korkuları olan çocuklarda, olayları kontrol edilemez ve korkutucu görme eğilimi vardır. Davranış düzeyinde ise, kimi çocuklar korkulan uyarandan ya da ortamdan uzaklaşır, kaçar. Kimi çocuk savaşır, saldırgan davranışlar gösterir. Örneğin, bazen küçük çocuklar, korktuklarında öfkelenirler ve ısırma, itme, vurma gibi davranışlar gösterirler.

Çocuklara Nasıl Yardımcı Olacağız?

Anne ve babaların, çocuklarının yaşadığı korkuların daha ileriki yaşlara taşınmaması için dikkat edebilecekleri bazı noktalar vardır:

• Çocuğunuz kaç yaşında olursa olsun hissettiği korkuya karşı saygı gösterin. Bağırmak, alay etmek veya korkusunu yok farz etmek korku sürecinin uzamasına sebep olacaktır.
• Gevşeme tekniklerini öğrenip ona uygulatabilir ve sonra da kendisinin de yaparak gerilimini azaltmasını  sağlayabilirsiniz.
• Korkusunun ana kaynağını anlamaya çalışın. Ağlama veya kriz anları geçtikten sonra sakinleştiğinde bu konuyla ilgili sohbet edin ya da ondan duygularını anlatan bir resim yapmasını isteyin.
• Beraberce deneyimleyebileceğiniz korkuları varsa yanında durarak ona destek olun ve bu süreci atlatmasını sağlayın. Örneğin, karanlıktan korkuyorsa el ele tutuşup beraberce karanlıkta durabilir ve ona bir şey olmadığının garantisini verebilirsiniz.
• Çocuk anne ve babasının endişesini rahatlıkla anlar. Bu sebeple korktuğu olay veya nesneler hakkında konuşurken sakin bir şekilde dinleyin, onun korkusunu tetikleyecek aşırı tepkiler vermekten kaçının.
• Korktuğu nesnelerin mizahi yönlerini bulup onlarla dalga geçmesini sağlayabilirsiniz. Örneğin korktuğu canavarın resmini çizdirip süsleyerek komik bir hale sokabilirsiniz.
• Değişik ortamlara girmesine, kişilerle olmasına ve çevreyi tanımasına izin verebilir, çocuk bu yeni deneyimleri yaşarken çok fazla koruyucu olmadan onun bireyselleşmesine yardımcı olabilirsiniz.
• Çocuklara korkulu masallar anlatılması, korku filmleri izlemesine ve şiddet öğelerinin çokça yer aldığı bilgisayar oyunlarının oynamasına izin verilmesi de korkularının artmasına neden olabilmektedir.

Sonuç olarak, korkuların çocuklarda görülme şekilleri yaşla ve cinsiyetle değişir. Fakat her korku da “problem” olmayabilir ve zamanla azalır.  Anne babalar olarak çocuklarımızın korkularını görmezden gelmeyelim yada fazla müdahaleci davranıp çocuklarımızın üzerinde korku yaratan nesneleri çocuklarımız onunla savaşmadan ortadan kaldırmayalım. Bu kaygı yaratan korkuların çocuk mücadele etmeden ortadan kaldırılması korkunun varlığını kabul ettiğimiz ve bizlerin çocuklarını korktukları nesne veya durumlardan koruduğumuz mesajı verir.( Örneğin karanlıktan korkan bir çocuk kenedisini güvende hissetmek için anne ve babasının yanında yatmak ister bu gibi durumlarda yanımızda yatmalarına izin vermemiz çocuklarımıza şu mesajı verdirir: Korkularını anlıyorum ve gerçekten korkacağın bir şey var benim yanımda yatarsan ben seni korurum. Mesajını verir. Buda kaygılarını besler ve bir süre sonra odasında uyumama başlamasına neden olur.

Kaynaklar:

*  Neşe EROL – Özgür ÖNER, AÜ Tıp Fakültesi, Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı, “Çocukluk Korkuları” , Türk Psikoloji Yazıları 2000, 3(5), 23-36

*  Prof. Dr. Atalay YÖRÜKOĞLU, “Çocuk Ruh Sağlığı”

* Prof. Dr. Yavuz COŞKUN, Gaziantep Ünv. Tıp Fakültesi, Çocuk Ruh Sağlığı ve Hastalıkları Anabilim Dalı Başkanı, Makale

*  Merve SOYSAL BAŞA, Klinik Psikolog, DBE Davranış Bilimleri Enstitüsü Çocuk ve Genç Bölümü, Makale