Her çocuk dili, o dile maruz kalarak ve çevresiyle etkileşim kurarak öğrenir.Dile maruz kalma anne karnındayken çevreden gelen konuşma seslerinin duyulmasıyla başlar ve ömür boyu devam eder. Normal dil/konuşma gelişimi gösteren çocuk 5 yaş civarında yetişkin üretimine yakın bir konuşma üretimine sahip olur. Bu aşamaya kadar takip edilen evrensel dil gelişim evreleri mevcuttur. Bu evreler; söz öncesi dönem(0-12 ay), tek sözcük dönemi(1-2 yaş), kural öğrenme dönemi(2-5 yaş) şeklinde sıralanabilir.
Söz öncesi dönemde bebekler çevreleriyle önce ağlama, öksürme, mırıldanma gibi yollarla etkileşim kurar. Bu dönemde göz kontağı kurma, yönelme ve sıra alma becerisinin başlaması önemlidir. 6 aydan itibaren babıldamaların başladığı görülür ve bebek farklı ünsüz ve ünlüleri art arda getirip zaman zaman tekrarlayarak ba-ba, da-da, na-na, ma-ma gibi üretimlerde bulunur. Elbette bunlar anlam taşıyan sözcükler değil yalnızca ses denemeleridir.
Kullanılan ses denemeleri anlamlı tek sözcüklere dönüştüğünde tek sözcük dönemine geçilmiş olunur. Bu aşamada tek bir sözcük örneğin “baba” birden fazla anlamda kullanılabilir. Bir yaş civarındaki bir çocuk için “baba” bazen baba gel ifadesini bazen kocaman bir objeyi bazense bir oyuncağı işaret edebilir. İlk 18 ayda çocuklar 20-50 arası sözcüğe kadar bir sözcük dağarcığına sahip olurlar. 18 aydan itibaren genellikle sözcük patlaması aşamasına girilir ve sözcük dağarcığı katlanarak artar. Bu evredeki bir çocuğun sözcük dağarcığı, dönemin sonuna kadar 3 katına kadar yükselebilir.
Kural Öğrenme Evresi yaklaşık 2 yaşında başlar. 2 yaşındaki bir çocuğun anlaşılırlık düzeyi %26-50 arasıyken 3 yaşına gelindiğinde bu oran %71-80’e, 4 yaş civarındaysa %100’e yaklaşır. 4 yaşına kadar pek çok ünsüz ve ünlülerin tamamı öğrenilmiş olmalıdır. Dudaksıl seslerden başlanmak üzere ilk edinilen ünsüz sesler p,b,m olarak sıralanır. Daha sonra t,d,k,g,h gibi diş ardıl ve art damaksıl sesler ses dağarcığına eklenir. Bebek yeni sesleri edinirken kontrastla edindiği için önce ağzın ön kısmından çıkan sesler hemen ardından da arka kısmından çıkan sesler edinilir. Daha sonra zamanla ağzın orta kısımlarından çıkarılan sesler dağarcığa eklenir. En son edinilen sesler; l,r,y ve ç,c gibi akıcı kayıcı sesler ile durak sürtünmeli sesleridir. Özellikle “r” sesi en geç edinilen ve en zor çıkarılan ses olarak 8 yaşına kadar normal konuşma gelişimi gösteren bir çocukta dahi edinilemeyebilir.
Sözcük kombinasyonlarının kullanılmaya başlanmasıyla ki bu yaklaşık 2 yaş ve sonrası döneme tekabül eder, önce isim ve eylemler bir araya getirilerek ilk cümleler formüle edilir. Çocuk önce “anne top “gibi basit isim kombinasyonlarını bir araya getirir ardından da isim – eylem(baba ver) ve sıfat – isim (büyük fil) gibi kombinasyonları kullanmaya başlar. İlerleyen yaşlarda ben-sen gibi zamirler, bağlaçlar ve zarflar kullanılmaya başlanır. Türkçe büyük oranda ek kullanımına dayalı bir dil olduğu için Türkçe konuşan çocukların uluslararası alan yazınına nazaran daha erken dönemlerde ek kullanabilmeye başladığı görülmektedir. İlk kullanılan ekler olumsuzluk ekleri, iyelik ekleri ve çoğul ekleridir. 5 yaşına erişen bir çocuk normal dil ve konuşma gelişimi gösteriyorsa konuşma seslerinin hemen hepsine sahip olması ve bir yetişkinin dilbilgisel kullanım kapasitesine yakın dil kullanım kapasitesine sahip olması beklenir. Eğer çocuğunuzun bu doğrultuda bir dil ve konuşma gelişimi göstermediğine ya da bazı alanlarda gecikmelerin söz konusu olduğuna inanıyorsanız bir dil ve konuşma terapistine danışmanız faydalı olacaktır.
