“R” sesini söyleyememe çocuklarda en sık görülen artikülasyon bozuklukları arasındadır. Genellikle çocuk bu sesi üretemediğinde yerine daha kolay ürettiği ”r” – “l” seslerini koyabilir ya da “r” sesine yakın bozuk bir ses üretebilir. Konuşma edinim süreçlerine bakıldığında “r” sesi genellikle çocuklarda 5-6 yaşlarına kadar edinilebilir.Anne babalara çocuğun “r” sesini söylememesi sevimli gelse de, çocuk okulda psikolojik olarak zor anlar yaşayabilir. Bu nedenle ebeveynler çocuk 6 yaşını geçtikten sonra kendiliğinden geçmesini beklemek yerine konuşma terapistine başvurmalıdır.

Okul döneminden önce bu problemin mutlaka çözülmesi gereklidir. Bunun nedeni r sesini söyleyemeyen çocuğun okuma-yazma sürecinde yaşıtlarının gerisinde kalması olacaktır. Çocuk “r” sesini söylediği gibi yazar ve yazdığı gibi de okur. Örneğin “resim” sözcüğünü “yesim” olarak okuyacak ve kendisinden “resim” sözcüğünü yazması istendiğinde de “yesim” olarak yazacaktır. Ayrıca çocuk okul döneminde sosyal ve psikolojik olarak da olumsuz yönde etkilenebilir.

Neden “r” sesi bu kadar yaygın bir sorundur?

Dil ve konuşma gelişimi sırasında seslerin belirli dönemlerde edinim sıralaması vardır. Bu sıralamada “r” sesi genellikle en son edinilen sestir ve 4 – 6 yaş arasında üretilmesi normaldir. “R” sesi sorunun bu kadar yaygın olmasının bir nedeni ise doğru üretim için gerekli olan dil konumuna ulaşmanın zor olmasıdır; dil hafifçe yukarı kaldırılır ve arkaya doğru kıvrılır. Ayrıca “r” sesi çıkarken dilin nasıl şekil aldığını görmek pek mümkün olmadığı için problem yaşayan birine açıklamak da doğal olarak zorlaşır. Örneğin baldaki “b” sesini “dudaklarını birleştir” olarak, fildeki “f” sesini ise “üst dişlerini alt dudağına hafifçe dokundur” şeklinde açıklayabilsek de “r” için durum farklıdır.

Sebebi nedir?

Bazı çocuklarda“r” sesinin üretilememesinin nedenleri arasında işitme problemi, dil bağı, kas güçsüzlüğü gibi yapısal nedenler olabilir. Ancak klinikte sıklıkla gördüğümüz vaka grubunun çoğunda yanlış öğrenme görülür; yani çocuk hedef sesi üretmek için dilini nereye koyması ve hangi şekle getirmesi gerektiğini bilmez. Bu nedenle problem doğru konuşma terapisi teknikleriyle ve pratikle kolaylıkla çözülür.

Nasıl tedavi edilir?

Bu konuda en sağlıklı ve etkili sonucu uzman dil ve konuşma terapisti rehberliğinde hareket ederek alabilirsiniz. Yine de çocuklar söz konusu olduğunda birçok durumda olduğu gibi tedavi ailede başlar. Ancak öncelikli hedefimiz durumun kötüye gitmesini engellemek olduğu için bilinçli hareket etmek çok önemlidir. Öncelikle “r” sesinin yanlış telaffuzunda ebeveynlerin doğrusunu söyleyerek çocuğa tekrar ettirmemelidir. Örneğin çocuk “arı” sözcüğüne “ayı” dediğinde anne düzelterek “arı” demelisin dediğinde çocuk bunu söyleyemediği için kendisini kötü hissedebilir ya da söylemeye çalıştığında bozuk bir “r” sesi edinebilir. Bu durum tedaviyi güçleştirir ve sürenin uzamasına neden olabilir.

Seanslarda kullanılan teknikler nelerdir?

Kullanılan teknikler genellikle doğru sesin öncelikle geçici olarak da olsa elde edilmesine yönelik uygulamalardır. Böylece kişi ulaşılması hedeflenen “r” sesinin fiziksel olarak nasıl hissettirdiği konusunda bilgi sahibi olmuş olur. Sesin başarılı şekilde üretilmesi için kullanılan tekniklerden biri Amerika’da ortaya çıkan Prompt tekniğidir. Bu teknikte terapist dokunsal uyaran vererek çocuğun “r” sesini üretmesini sağlar. Ayrıca bu süreçte dilin doğru hareketini sağlayan özel materyallerden (abeslang, eldiven, ayna gibi) de yararlanılır.

Terapist, ses başarı ile çıkarıldıktan sonra“r” sesinin başta, ortada ve sonda olduğu sözcük listeleri ve dilin arka arkaya doğru konuma gelmesini sağlamak için cümleler verir. Son aşama olarak da sohbet, kitap okuma ve resim anlatımı gibi çeşitli tekniklerden yararlanılarak ses genellenir ve günlük yaşama aktarılır. Bu aşamada, terapist ebeveynlere de çocuğun konuşmasında hangi noktalarda düzeltme yapması gerektiğini öğreterek, sürecin hızlanmasını sağlar.

Yetişkinlerde de başarı sağlanabilir mi?

Yaygın inanışın aksine, yetişkinler de konuşma terapisi ile “r” sesini doğru şekilde üretmeyi ve konuşmasına aktarmayı öğrenebilir. Terapide çocuklarda kullanılan tekniklere benzer teknikler kullanılır. Yalnızca konuşma problemi oturmuş olduğu için kişinin daha fazla çabalaması gerekebilir. Ayrıca yetişkinlerin problem hakkında daha bilinçli olmaları tedaviyi olumlu yönde etkiler.